گلخانه محلی برای کشت گیاهان است که به وسیله پوشش‌های شفاف پوشیده شده است. پوشش گلخانه باعث ایجاد اثر گلخانه‌ای و محبوس شدن انرژی خورشیدی درون گلخانه می‌گردد. گلخانه‌ها از نظر اندازه متغیرند و گیاهان را از سرمای بیش از حد زمستان یا گرمای بیش از حد تابستان حفظ می‌کنند.
هر یک از گیاهان برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی از نظر شدت نور، دمای روزانه، دمای شبانه، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک دارند. برای تولید و پرورش تجاری گیاهان با کیفیت بالا و در تمام طول سال نیازمند شرایط محیطی مطلوب به همراه کنترل عوامل خسارت زا نظیر باد، طوفان‌های ویرانگر، سرما و یخبندان و … از طریق ساختمانی بنام گلخانه هستیم که به عنوان محیط کنترل شده مطرح می‌گردد و با توجه به نیاز روزافزون بازار، چه از نظر تولید گل و گیاهان زینتی و چه از نظر سبزیجات و صیفی جات خارج از فصل، این روش تولید امروزه به یکی از سود آورترین بخشهای کشاورزی تبدیل شده است که البته سرمایه گذاری اولیه فراوانی را نیز طلب می‌کند. با توجه به سرمایه گذاری زیادی که در این زمینه صورت می‌گیرد فقدان مدیریت صحیح در احداث گلخانه، انتخاب مکان، نوع گلخانه و پوشش آن باعث عدم بهره وری مناسب از سرمایه و امکانات خواهد شد.
تعریف گلخانه
گلخانه یا Green house به فضای محدودی اطلاق میشود که قابلیت کنترل شرایط محیطی مناسب را برای رشد گیاهان از نواحی مختلف در طی فصول مختلف یک سال داشته باشد. گلخانه‌ها بر حسب اینکه چه نوع مصالح ساختمانی در آن‌ها بکار برده شده است به نوع ثابت و متحرک تقسیم‌بندی می‌شوند. گلخانه‌های ثابت، به گلخانه هایی گفته میشود که مصالح ساختمانی بکار رفته در آن‌ها از جنس پایدار و با دوام باشد. پس باید سالیان سال از آن‌ها استفاده کرد.
اهداف كشت گلخانه اي
– توليد محصول در محلي كه در آن محصول مورد نظر توليد نمي شود.
– تولید در زماني كه كشت محصول در هواي آزاد غير ممكن است.
مزاياي كشت گلخانه اي
– افزايش توليد در واحد سطح (به عبارت ديگر 10 برابر هواي آزاد )، به اين معني كه مثلا در مورد محصول خيار، توليد 20 كيلو گرم خيار در هر متر مربع در گلخانه به جاي توليد 2 كيلوگرم در همان يك متر مربع در هواي آزاد
– توليد بيش از يك محصول در سال (كه در مورد خيار، توليد سه بار در سال و همچنين در مورد گوجه فرنگي، توليد دو بار در سال ممكن مي باشد).
– افزايش كيفيت محصول توليدي (از طریق كنترل دقيق و بهتر آفات و بيماري ها با روش هاي كنترل بيولوژيكي و كاهش مصرف سموم كه باعث افزايش كيفيت محصول و افزايش صادرات و حفظ محيط زيست مي شود).
– صرفه جويي در مصرف آب (با روش آبياري تحت فشار)
– استفاده از اراضي غير قابل كشت با سيستم هيدرو پونيك (مانند گلخانه هاي پرورش سبزي در كيش)
– عدم وابستگي توليد به شرايط محيطي و امكان بازاريابي مناسب و تنظيم برتامه كشت مطابق با نياز بازار (مثلا در مورد خيار طوري برنامه تنظيم شود كه زمان برداشت، اواخر اسفند ماه صورت گیرد).
– تداوم كار و توليد محصول در تمام فصل هاي سال با توجه به امكان كنترل عوامل محيطي و تنظيم شرايط مورد نياز گياه
– ايجاد فرصت هاي شغلي مناسب براي جوانان و كار آموختگان بخش كشاورزي و استفاده از اوقات فراغت كشاورزان در فصل هاي پاييز و زمستان
معايب كشت گلخانه اي
– هزينه اوليه آن زياد است و قسمت عظيم اين هزينه صرف احداث گلخانه مي شود كه البته در صورت سودمند بودن محصول توليدي، اين هزينه حداكثر در سه سال برگشت داده مي شود .
– نياز به مراقبت دائمي دارد (برخلاف كشت در هواي آزاد كه با مراقبت كمتر ميتوان به سود قابل توجهي دست يافت)، در كشت گلخانه اي حتي لحظه اي غفلت ميتواند خسارت جبران ناپذيري وارد كند (مثلا كاهش شديد دما در گلخانه در يك شب سرد زمستاني مي تواند باعث نابودي كامل محصولات گلخانه اي شود).
برخی موارد مهم در احداث گلخانه:
– دسترسی به راههای حمل و نقل
– تامین سوخت مصرفی در گلخانه (در مناطقی که امکان دسترسی به گاز طبیعی وجود دارد می توان با کاربرد این سوخت ارزان، هزینه‌ها را به مقدار زیادی در تولید فصل سرما کاهش داد).
– دسترسی به منابع آب با کیفیت و کمیت مناسب.
– توجه به اثرات محیطی منطقه (جایی که دائماً دارای آب و هوای نامساعد، بارانهای شدید، سایه ناشی از واقع شدن در دامنه شمالی کوههای بلند و یا درختان سربه فلک کشیده می‌باشد مناسب احداث گلخانه نیست زیرا شدت نور یکی از عوامل تعیین کننده محسوب می‌گردد).
– انتخاب نوع محصول تولیدی (با توجه به اینکه گرایشها به سمت تولید اختصاصی محصولات است و دستور کار تولید پس از مطالعه ابتدایی بازار داخلی و خارجی مشخص می‌گردد قبل از احداث، ابتدا بایستی تعیین کنید که چه محصولی تولید شود سپس تصمیم به احداث گلخانه در منطقه و اقلیم مناسب آن محصول بگیرید).
– توجه کردن و در نظر داشتن قوانین مربوط به زمین محدوده‌های شهری و احداث و بهره برداری از گلخانه‌ها و….
– محل احداث بایستی حتی الامکان مسطح باشد چرا که در صورت ناهمواری و شیبدار بودن، ایجاد یک گلخانه بزرگ با مشکلات و هزینه‌های زیادی برای تسطیح همراه خواهد بود.
– جهت گلخانه‌ها: اسکلت گلخانه، سایه ایجاد می‌کند و با توجه به زاویه تابش، این سایه‌ها متفاوت است. لزوم توجه به این امر بویژه در تولید زمستانه حائز اهمیت است چرا که تغییرات اندکی در درصد نور رسیده به گیاهان می‌تواند نقش بسزایی در کمیت و کیفیت تولید داشته باشد. موقعیت گلخانه باید به صورتی باشد که بیشترین مقدار نور را دریافت نماید. اولین انتخاب برای موقعیت گلخانه به صورت نمای جنوبی یا جنوب شرقی می‌باشد. نور تمام روز بهترین شرایط را برای گیاه فراهم می‌کند. البته نور تابیده شده ازجانب شرق، به هنگام صبح، برای گیاهان کافی می‌باشد. نور صبح بیشترین مطلوبیت را داراست، زیرا که به گیاهان اجازه داده میشود که فرایند تولید غذا را زودتر آغاز نمایند و این موضوع منجر به حداکثر رشد میشود. بالطبع انتخابهای بعدی، نمای جنوب غربی و نمای غربی می‌باشد؛ چرا که دریافت نور دیرتر صورت می‌گیرد. نمای شمالی کمترین مطلوبیت را دارد و فقط برای گیاهانی که نور کمی احتیاج دارند مناسب می‌باشد. درختان برگ ریز مانند افرا و بلوط می‌توانند به طور مؤثری از نور شدید بعد ازظهر تابستانی با ایجاد سایه بکاهند. البته باید توجه داشت که درختان در هنگام صبح، بر روی گلخانه سایه نیاندازند. این درختان در زمستان اجازه می‌دهند که نور کافی به گلخانه برسد؛ چرا که در پاییز برگهای خود را از دست می‌دهند.
– جریان هوا در گلخانه: گردش هوا در گلخانه ضروری است. وقتی که یک گیاه در معرض جریان هوای تازه درخارج از گلخانه باشد، هوای تازه در نزدیکی برگها تأمین شده و گیاه می‌تواند اکسیژن پس داده و از دی اکسید کربن تازه استفاده نماید. جریان هوا همچنین به پایین نگه داشتن رطوبت نسبی و کنترل دما در گلخانه کمک می‌نماید.
در صورت تصميم به كشت گلخانه اي باید به موارد زیر توجه کرد:
– مشخص كردن بازار فروش (sell your crope before planting): بايد مشخص شود محصول توليدی در كجا به فروش خواهد رسيد.
– تعيين زمان هاي مختلف سال از نظر ميزان فروش محصول توليدي، زمان كسادي و اشباع بازار و زمان خلاء و نياز شديد بازار
– تعيين نوع و ويژگي محصول مورد نياز كه مورد پسند مصرف كننده همان منطقه باشد (مثلا توليد گوجه فرنگي ريز يا درشت، توليد فلفل زرد، سياه و يا ….)
– جمع آوري اطلاعات هواشناسي منطقه مورد كشت (ميانگين ده ساله حداقل دما در سرد ترين شب سال و ميانگين حداكثر دما در گرم ترين روز سال، ميانگين ده سال بارندگي، تعداد روز هاي آفتابي، روز هاي ابري، روز هاي يخبندان و ….)
– تعيين جهت هاي جغرافيايي و جهت وزش باد هاي غالب در منطقه
– تعیین نوع خاك از نظر بافت، ساختمان، PH خاک، EC خاك و عناصر پر مصرف و كم مصرف، ميزان آهك، ظرفيت تبادل كاتيوني و….
– وضعيت آب منطقه از نظر كمي و كيفي كه براي هر متر مربع بستر خاكي گلخانه حدود يك متر مكعب آب بايد در دسترس باشد و نيز بايد مواد حل شده جامد در آب مانند بيكربنات سديم، كلر، فلور آب در حد مطلوب باشد.
– مسافت گلخانه تا بازار مصرف
– دستمزد كارگر در منطقه مورد احداث گلخانه
– جمع آوري اطلاعات علمي در مورد كاشت، داشت و برداشت و آفات، بيماري ها و انبار داري محصول مورد كشت
– بازديد از گلخانه هاي اطراف جهت جمع آوري اطلاعات علمي و تجربي آنان به منظور جلوگيري از تكرار اشتباه ديگران و …
تهیه شده در واحد تحقیق، توسعه و آموزش فلفل زار
https://felfelzar.ir
felfelzar@yahoo.com